مهندس محاسب همان طور که از نام او مشخص است وظیفهی محاسبه بارهای وارد بر سازه، محاسبه ابعاد المان های مختلف ساختمانی و ارائهی نقشه های اجرایی، محاسبه و بررسی نیاز به اجرای سازه نگهبان و ارائه جزییات آن و … را برعهده دارد.
پس از تهیه نقشه های معماری ساختمان است که کار اصلی مهندس محاسب و طراح ساختمانآغاز می شود. در این مرحله مهندس محاسب باید با مراجعه به محل پروژه و بررسی ساختمان های مجاور آن یک طرح و نقشه سازه نگهبان تهیه کند. پس از آن با توجه به نقشه های معماری تهیه شده توسط مهندس معمار دارای صلاحیت از سازمان نظام مهندسی ساختمان و در خواست مالک، مهندس محاسب ساختمان باید سازه را به صورت فولادی یا بتنی طراحی و محاسبه کرده و جزئیات آن را ارائه نماید.
در تهران برای پروژه ها با مساحت بیشتر از ۱۵۰۰ متر مربع، سازمان نظام مهندسی نقشه ها و خروجی فایل های ایتبس مهندس محاسب ساختمان را کنترل و مهر تایید بر آن می زند ولی لازم به ذکر است که در صورت وجود ایراد سازمان نطام مهندسی مسئولیتی نداشته و مسئول اصلی هر اتفاق و حادثهی احتمالی مهندس محاسب ساختمان می باشد.
مراحل کار مهندس محاسب ساختمان
همان طور که اشاره شد پس از تهیه نقشه های معماری وظایف مهندس محاسب ساختمان شروع میشود که باید مهندس محاسب با توجه به نقشه های معماری شروع به محاسبه ی بارها و ابعاد المان های مختلف بکند. لازمهی انجام دقیق محاسبات دقت کافی و تجربه می باشد. از آن جا که امروزه تمامی مراحل محاسبات و طراحی ها با نرم افزارهای طراحی سازه انجام میشود داشتن دقت و تجربه کافی و هم چنین شناخت دقیق ایزارها و منوهای نرم افزارهای طراحی و محاسبات سازه لازمه ی تبدیل شدن به یک طراح حرفه ای میباشد.
بررسی نقشه های معماری
پس از ارجاع کار به مهندس محاسب ساختمان اولین قدم بررسی دقیق نقشه های تهیه شده توسط مهندس معمار است. در این گام اطلاعات اولیه پروژه به دست آمده و مهندس محاسب ساختمان با توجه به نقشه های معماری در مورد سیستم های باربر قائم و جانبی ساختمان تصمیم گیری می نماید.
محاسبه بارهای وارد بر سازه
بارهای وارد بر سازه به دو دسته کلی بارهای ثقلی و بارهای جانبیتقسیم بندی میشود. در این مرحله بارهای ثقلی شامل بارهای مرده و زنده، بار دیوارهای پیرامونی، بار برف و … باید به طور کامل و صحیح محاسبه گردد.
کشور ما در منطقه لرزه خیز دنیا واقع شده است و لذا یکی از مهم ترین اقدامات مهم در محاسبه و طراحی ساختمان محاسبه صحیح بار زلزله وارد بر ساختمان است که باید پس از محاسبه بارهای ثقلی بررسی و محاسبه شود. برای محاسبه دقیق بار زلزله که از حساس ترین بارهای وارد بر سازه باشد نیاز به گزارش مکانیک خاک پروژه نیز می باشد، چرا که زلزله از طریق زمین (خاک) به سازه وارد میشود و آن را مورد تحریک و لرزش قرار می دهد. در این مرحله پس از محاسبه بار زلزله وارد بر سازه لازم است است تا بار باد به عنوان یکی دیگر از بارهای جانبی مهم وارد بر سازه مورد محاسبه قرار گیرد و از بین بار سازه و بار باد بحرانی ترین آن به عنوان بار جانبی حاکم مورد استفاده قرار بگیرد. خروجی این مرحله از محاسبات ساختمان ارائه دفترچه محاسبات اولیه ی ساختمان می باشد.
مدل سازی ساختمان
پس از محاسبه بارهای وارد بر ساختمان و در نظر گرفتن فرضیاتی منطقی برای مصالح به کار رفته در پروزه مدل سازی ساختمان در یکی از نرم افزارهای رایج ساختمانی مثل Etabs آغاز می شود. در روند مدل سازی باید دقت شود تا تمامی جزئیات به خوبی در مدل سازه دیده شود. پس از مدل سازی نوبت به اعمال بارهای محاسبه شده در ساختمان می شود.
تحلیل و طراحی ساختمان
مهندس محاسب ساختمان پس از پایان مدل سازی و بارگزاری ساختمان سازه را تحلیل می کند تا نیروها و تلاش های داخلی سازه به دست آید. البته لازم به ذکر است که معمولا برای کنترل تحلیل انجام شده توسط نرم افزار یک یا دو قاب به صورت دستی تحلیل میشود تا صحت نتایج نرم افزار مورد تایید قرار گیرد. پس از آن با توجه به تحلیل و نیروهای به دست آمده اختصاص مقاطع به المان های مختلف شروع میشود. مهم ترین نکته در این مرحله لزوم توجه به ارائه طرحی قابل اجرا و اقتصادی است. به عنوان مثال در مدل ساختمانی نرم افزار میتوان در تمامی طبقات ابعاد تیر و ستون ها را متفاوت با طبقات رو و زیر آن در نظر گرفت و به مشکلی نخورد ولی باید بررسی شود آیا چنین کاری موجب سهولت در اجرا میشود و به اقتصاد پروژه کمک می کند یا خیر.
کنترل طراحی ساختمان
پس از انجام طراحی ساختمان و قطعی شدن ابعاد آن لازم است تا طراحی انجام شده مورد کنترل قرار گیرد. علاوه بر آن ضوابطی در آیین نامه های مختلف مثل آیین نامه ۲۸۰۰ وجود دارد که سازه باید برای آن کنترل شود. به عنوان مثال وچود هرگونه نامنظمی در پلان و در ارتفاع ساختمان باید کنترل شده و در صورت وجود باید ضوابط خاص آن ها در سازه مورد کنترل و بررسی قرار گیرد.
ارائه نقشه های اجرایی
این مرحله اخرین مرحله کار یک مهندس محاسب ساختمان است. در این مرحله خروجی تمامی مراحل قبلی به صورت نقشه به روی کاغذ آمده و مورد تایید مهندس محاسب ساختمان قرار میگیرد و پس از تایید شدن نقشه های تهیه شده توسط مهندس محاسب توسط سازمان نظام مهندسی (در صورت نیاز) ساز و با کسب مجوز های لازم میتوان عملیات اجرای سازه را شروع کرد.
ساخت یک ساختمان با کیفیت به عوامل گستردهای وابسته است و در پروسه ساخت و ساز ارکان متفاوتی باید دست به دست هم دهند تا در نهایت یک محصول با کیفیت ساخته شود. یکی از این عوامل وجود طرحی منطقی و مناسب با خواست کارفرما است.
یک طراح حرفهای ساختمانقبل از شروع به طرح باید بررسیهای لازم از سایت مورد نظر را انجام دهد، اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه را بسنجد، ساختمانهای همجوار و موقعیت مکانی و بافت ملک را در نظر بگیرد و در نهایت طرحی همخوان با فضای موجود را ارائه دهد.
یک طراح ساختمان باید به این نکته توجه داشته باشد که طرحی موفق است که علاوه بر زیبایی، کارآمد بوده و قابلیت اجرا داشته باشد. توجه به سبک معماری و نیز همخوانی و تطابق فضای داخل با نمای خارجی از موارد دیگری است که طراح باید به آن توجه ویژهای کند.
یک مهندس طراح و مهندس معمار باید بتواند با تکیه بر اصول و ضوابطها و چهارچوبهایی که وجود دارد و همچنین با توجه به نیاز و خواسته کارفرما و مالک طرحی مناسب ارائه دهد. در طول این مسیر وظایفی بر عهده طراح میباشد که باید به آنها توجه شود.
تهیه تمامی نقشههای فاز یک(طراحی) و فاز دو(اجرایی) و کلیه مراحل جهت *صدور پروانه ساختمان بر عهده تیم طراحی خواهد بود. علاوه بر آن آماده کردن مدارک و مستندات فنی و اجرایی و کلیه مدارک برای انجام مراحل بازبینی و گرفتن مهر تایید به عهده تیم طراحی است.
چنانچه لازم باشد اصلاحاتی بر روی طرح و نقشهها اعمال شود و یا نیاز به توضیحاتی بر روی طرح داده شود، مهندس طراح ساختمان موظف به حضور در شهرداری و یا منطقه مربوطه میباشد تا در نهایت تایید و امضای کار را از شهرداری بگیرد.
تمامی نقشههای طراحی شده باید قابلیت اجرایی شدن را داشته باشند که این خود یکی دیگر از مسئولیتهایی است که طراح موظف به رعایت آن میباشد.
چنانچه در طول پروسه اجرا نیاز به انجام اصلاحاتی در طرح دیده شود، با توجه به خواسته مالک و کارفرما مهندس طراح ساختمانموظف است به رفع آن پرداخته و تا مرحله نهایی شدن پروسه اجرا همقدم با کارفرما پیش رود و اگر امکان همکاری نداشته باشد با تقبل هزینه، طراح دیگری را به مالک معرفی نماید.
میزان دستمزدی که به طراح تعلق میگیرد باید بطور دقیق در قرارداد مشخص شود. هزینه طراحی سازه برای هرمترمربع ناخالص زیربنا که در پروانه ساختمانی قید شده است، تعیین شود. معمولا ۵۰% از کل این هزینه قبل از شروع به طراحی پرداخت میشود و مابقی آن بعد از نهایی شدن تمام مدارک و مستندات طراحی پرداخت خواهد شد.
در صورتیکه در حین کار مالک از ادامه کار منصرف شود، موظف به پرداخت کل هزینه طراحی است و چنانچه طراح از ادامه کار سر باز زند باید تمام هزینهها را به مالک برگرداند.
اگر در حین کار مواردی پیش بیاید و یا بنا به درخواست مالک تغییرات گستردهای در طرح ایجاد شود که سبب دوبارهکاریهای زیادی در کار شود، هزینه آن باید جداگانه محاسبه شده و ضمیمه قرارداد شود.
بهتر است جریمهای نیز برای دیرکرد طراح در قرارداد در نظر گرفته شود مبنی بر اینکه به ازای N روز دیرکرد از سمت طراح N ریال از هزینه طراحی کسر خواهد شد.
با توجه به مطالب گفته شده، بیشتر با مسئولیت و کارها و شرح وظایف مهندس طراح ساختمان که در طول پروسه طراحی و اجرا انجام میدهد آشنا شدیم.